KİŞİLİK BOZUKLUKLARI
Kişilik bozukluklarının belirtileri, zaman zaman çeşitli derecelerde sahip olduğumuz özellikleri açıklamaya çok uygun olabilmesine rağmen, gerçek bir kişilik bozukluğu çeşitli özelliklerin aşırılığı ile tanımlanır. Uzun yıllar boyunca geliştirdiğimiz kişilik, hayatın zorluklarını ele almanın bir yolu, diğer bireylerle ilişki kurmanın bir tarzıdır. Kimi bireyler meydan okuyucudur, kimileri saldırgan, kimisi ise utangaçtır. Bu kişilerin hiçbirine kişilik bozukluğu tanısı konulamaz. Kişilik bozukluğunu tanımlayabilmek için davranış örüntülerinin çok eski, kişinin tüm hayatını istila etmiş ve işlev bozukluğuna sebep olmuş olması gerekir.
PARANOİD KİŞİLİK BOZUKLUĞU
Paranoid kişilik bozukluğunun temel belirtisi insanlardan şüphe etmektir. Kişi sürekli diğerlerinden kötülük göreceği ya da diğerleri tarafından kullanılacağını düşünür. Bu nedenle daimi olarak kendisine yönelik yapılacak olan kötülüklere ilişkin ipuçları arar. Başkalarına güvenme konusunda ciddi tereddütler yaşaralar. Bu kişilerin zihinleri sürekli diğerlerinin sadakati ve güvenirlği hakkındaki dayanaksız şüphelerle meşguldür. Çevrelerindeki olaylardan kendilerince mesajlar çıkarırlar. Örneğin komşunun köpeği kasıtlı olarak kendisini rahatsız etmek için havlamaktadır.
2- ŞİZOİD KİŞİLİK BOZUKLUĞU
Şizoid kişilik bozukluğunda kişi sosyal ilişkiler kurmaz ve bu ilişkilerden hoşlanmaz. Genellikle bu kişilerin yakın arkadaşları yoktur. Donuk ve mesafelidirler. Diğer inşalara karşı samimi ve içten duyguları yoktur. Övülmek, eleştirilmek gibi diğer bireylerden gelen geribildirimlere karşı duyarsızdırlar ve diğerlerinin duygularına ilgi göstermezler. Yalnız yaşarlar ve tek başına yapabilecekleri aktivitelerle ilgilenirler. Karşı cinse ve cinselliğe karşı da ilgisizlikleri söz konusudur.
3-ŞİZOTİPAL KİŞİLİK BOZUKLUĞU
Şizoid kişiliğin kişiler arası ilişkiler hususundaki örüntülerini taşımakla birlikte azalmayan aşırı bir sosyal kaygıya sahiptirler. Tuhaf inançlara ve büyüsel düşüncelere sahip olabilirler. Algı yanılsamaları yaşarlar. Örneğin gerçekte orada olmayan bir gücün ya da kişinin orada olduğunu hissetme gibi. Konuşurken net olmayan ve alışılmamış bir dil kullanımı görülür. Davranış ve görünüşlerinde tuhaflıklar gözlemlenir. Şüphecilik ve paranoid düşünceler sıklıkla görülür. Duygusal durumları sıkılmış ve donuktur. Sıklıkla diğer kişilik bozuklukları ile karıştırıldığından tanı alması zordur.
4- SINIR (BORDERLİNE) KİŞİLİK BOZUKLUĞU
Bu kişiler ilişkilerinde, duygu durumlarında ve benlik imgelerinde sabit kalamazlar. Diğer insanlara yönelik duygular ve tutumlar kısa bir süre içerisinde dikkat çekici bir derecede ve açıklanamaz şekilde değişebilir. Bununla birlikte duygularda kararlılık yoktur, birden bire idealleştirmeden aşırı öfkeye kayma gözlemlenebilir. Genellikle tartışmacı, çabuk sinirlenen, aşağılayıcı şekilde alaycı, hemen küsen ve beraber yaşanması çok zor kişilerdir. Kumar, madde kullanımı, para harcama, cinsel ilişki içerisinde olma gibi dürtüsel davranışlar mevcuttur ve bu kişinin kendisine zarar verecek boyuttadır. Benlik duyguları gelişmemiştir, kendilik değerleri, sadakatleri ve kariyer seçimleri hakkında belirsizlik hakimdir. Genellikle fırtınalı ve gelip geçici kişilerarası ilişkileri vardır. Kronik depresyon ve yoğun boşluk duyguları sebebiyle sık sık intihar girişimleri ve kendisine zarar verici davranışlar söz konusudur.
5-HİSTRYONİK KİŞİLİK BOZUKLUĞU
Histerik olarak da tanımlanan bu kişiler aşırı dramatik ve dikkat çekmeye çalışan bireylerdir. Bu kişiler dikkatleri üzerlerine çekmek için genellikle farklı giyim tarzları, makyaj, saç rengi gibi fiziksel özelliklerini kullanırlar. Ben merkezcidirler, fiziksel çekicilikleriyle aşırı ilgilenirler ve dikkat odağı olmadıkları zaman bundan rahatsızlık duyarlar. Uygunsuz derecede cinsel olarak tahrik edici ve baştan çıkarıcı olmakla birlikte başkaları tarafından kolayca etkilenirler. Konuşmaları genellikle karşısındakini etkilemek amaçlı ve içerikten yoksundur.
6-NARSİSTİK KİŞİLİK BOZUKLUĞU
Narsistik kişiliği olanlar kendi benzersizliklerini ve yetilerini abartılı bir gözle görürler. Sürekli büyük başarılarla ilgili hayallerle meşguldürler. Onların benmerkezci olduklarını söylemek durumu ifade etmek açısından yetersiz kalır. Her zaman dikkat odağı olma, koşulsuz kabul görme ve övülme arzusu içerisindedirler. Sadece özel ve yüksek statüdeki insanların kendilerini anlayabileceklerini düşünürler. Empati yokluğu, çekemezlik duygusu, kibir, bir takım haklara ve avantajlara sahip olma duyguları mevcuttur ve bu kişiler arası ilişkilerini negatif yönde etkiler. Herkesten kendilerine yönelik özel muamele beklerler ve kendilerini bunun karşılığını sunmak zorunda hissetmezler. Eleştirilere aşırı tepki gösterirler. Öz itibarı ile narsizim kişinin kendisine tapması, kabaca tabirle kişinin kendisine aşık olması olarak da tanımlanan bir terimdir.
7-ANTİSOSYAL KİŞİLİK BOZUKLUĞU
Antisosyal kişilik bozukluğu olan birey, sorumsuz ve antisosyal davranışları sürekli iş değiştirerek, kuralları çiğneyerek, asabi ve fiziksel saldırgan davranış sergileyerek, borçlarını zamanında ödemeyerek ve düşüncesizce hareket ederek sergiler. Bu kişiler dürtüsel hareket ederler ve bir plan yapıp ona bağlı kalamazlar. Zarar verici davranışlarının ve işledikleri suçların farkındadırlar ancak buna aldırış etmez ve yaptıklarından pişmanlık duymazlar. Hem olumlu hem de olumsuz duyguları fakirleşmiştir. Utanç duyguları yoktur. Diğer bireyler üzerinde etkileyicilikleri ve cazibeleri vardır ve bu etkiyi kişisel kazanları için kullanırlar. Şişirilmiş bir öz saygıya sahip olmakla birlikte bencil kimi zamanda acımasız bir kişilik örüntüsüne sahiptirler. Erken başlangıçlıdır. 15 yaşından önce davranım bozuklukları gözlemlenmeye başlanır.
8-ÇEKİNGEN (KAÇINGAN) KİŞİLİK BOZUKLUĞU
Eleştirilme, reddedilme ya da kabul görmeme ihtimaline karşı aşırı duyarlı olan ve karşı tarafın ondan hoşlanacağına emin olmadan ilişkiye girmekten kaçınan kişilerdir. Aptalca bir şey söylemekten ya da yüzünün kızarması, sesinin titremesi gibi sebeplerden mahcup duruma düşmekten aşırı korktuklarından sosyal ortamlarda zorluk çekerler. Başkalarına nazaran yetersiz ve aciz olduklarına inanırlar. Hayatlarındaki riskleri ve tehlikeleri olduğundan fazla abartırlar.
9-BAĞIMLI KİŞİLİK BOZUKLUĞU
Bağımlı kişilik bozukluğu tanısı alan bireylerin özgüvenleri çok düşüktür. Hayatlarında pasif bir rol üstlenmişlerdir. Öyle ki nerede yaşayacaklarına, ne iş yapmaları gerektiğine, kiminle arkadaşlık edeceklerine ve benzeri süreçlere ilişkin karar verme durumlarında karar verme sorumluluklarını ebeveynlerine ya da eşlerine bırakırlar. Karşı tarafın onayını kaybetmekten korktukları için hatalı olduklarını bildikleri halde karşı tarafı onaylarlar. Kendi başlarına karar vermede ya da eyleme başlamakta zorluk çekerler. Birisi tarafından korunup
kollanmaya aşırı ihtiyaç duyarlar dolayısıyla yalnız kalmaktan rahatsızlık duyarlar. Başkalarından taleplerde bulunmazlar ve ilişkilerinin bozulmaması için kendi ihtiyaçlarını göz ardı ederler.
10-OBSESİF KOMPÜLSİF KİŞİLİKK BOZUKLUĞU
Bu kişiler mükemmeliyetçidir, zihinleri ayrıntılar, kurallar, programlar ve bunun gibi şeylerle sürekli meşguldür. Ayrıntılara çok fazla takılır ve bunlar için fazlaca zaman harcarlar. Haz yöneliminden ziyade iş yönelimlidirler ve karar verme ile zaman yönetiminde güçlük çekerler. İnatçı ve ısrarcı olduklarından kişilerarası ilişkileri sıklıkla fakiridir. Her şeyin kendi istedikleri gibi yapılmasını isterler. Genellikle ciddi, katı ve resmidirler ve esneklik göstermezler. Ömrünü doldurmuş v işe yaramaz nesneleri atamazlar. Genellikle cimridirler.
KAYNAKÇA
Davidson, G.C., Neale, J.M. (2004). Anormal Psikolojisi (7.Baskı). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları
Burger, J.M. (2006). Kişilik. Psikoloji Biliminin İnsan Doğasına Dair Söyledikleri. (1. Baskı). İstanbul :Kaknüs Yayınları
Kaplan, H.I., Sadock, B.J. (1998). Birinci Basamak Psikiyatri El Kitabı. (2. Baskı). İstanbul: Turgut Yayıncılık.
Soykan, A. (2001). Psikiyatriye Giriş El Kitabı. (1. Basım). Ankara: Girişim Yayıncılık
Tükel, R. (Ed.). (2000). Anksiyete Bozuklukları. (1. Baskı).Ankara: Çizgi Tıp Yayınevi
Atkison, R.L., ve ark. (2000). Psikolojiye Giriş. (3. Baskı). Ankara: Arkadaş Yayınevi
Cüceloğlu, D. (2007). İnsan ve Davranışı. Psikolojinin Temel Kavramları. (7. Basım). İstanbul: Remzi Kitapevi